Τετάρτη 21 Νοεμβρίου 2007

Μικροοικονομική και μακροοικονομική

Ford Model T
Περισσότερα από 15 εκατομμύρια Ford Model T κατασκευάστηκαν μεταξύ του 1908 και του 1927. Ήταν το πρώτο αυτοκίνητο που κατασκευάστηκε με μεθόδους μαζικής παραγωγής κι ήταν φτηνό, αξιόπιστο και με μικρό κόστος λειτουργίας. Έκανε το αυτοκίνητο προσιτό σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού.
Η επιστήμη εξηγεί, Σαβάλλας 2006
Πολλοί οικονομολόγοι ειδικεύονται σε συγκεκριμένους κλάδους της οικονομικής. Η οικονομική της εργασίας πραγματεύεται τα ζητήματα της αγοράς και των μισθών εργασίας. Η αστική οικονομική ασχολείται με τη χρήση γης, τις μεταφορές, την κυκλοφοριακή συμφόρηση και τη στέγαση.
Δεν θα πρέπει να κατατάξουμε τους κλάδους της οικονομικής με κριτήριο το πεδίο ειδίκευσής τους. Μπορούμε όμως να κατατάξουμε τους κλάδους της οικονομικής σύμφωνα με την προσέγγιση που χρησιμοποιούμε.
Η μικροοικονομική ανάλυση εξετάζει λεπτομερώς τις αποφάσεις των ατόμων για συγκεκριμένα προϊόντα.
Για παράδειγμα,
εξετάζουμε γιατί ένα νοικοκυριό προτιμά ν' αγοράσει ένα αυτοκίνητο αντί για ένα ποδήλατο και πώς οι παραγωγοί αποφασίζουν αν θα παράγουν αυτοκίνητα ή ποδήλατα. Στη συνέχεια μπορούμε να ομαδοποιήσουμε τη συμπεριφορά όλων των νοικοκυριών κι όλων των επιχειρήσεων και να εξετάσουμε τις συνολικές αγορές και την συνολική παραγωγή αυτοκινήτων. Συγκρίνοντας την αγορά αυτή με την αγορά ποδηλάτων, μπορούμε ν' αναλύσουμε τη σχετική τιμή των αυτοκινήτων και των ποδηλάτων και το σχετικό προϊόν αυτών των δύο αγαθών.
Ο σύγχρονος κλάδος της μικροοικονομικής, η θεωρία της γενικής ισορροπίας , επεκτείνει την προσέγγιση αυτή στις λογικές της συνέπειες. Εξετάζει ταυτόχρονα κάθε αγορά για κάθε εμπόρευμα. Μ' αυτόν τον τρόπο ελπίζουμε να κατανοήσουμε πλήρως τα πρότυπα κατανάλωσης, παραγωγής κι ανταλλαγής στην οικονομία σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή.
Το ζήτημα φαίνεται αρκετά πολύπλοκο και πράγματι είναι.
Είναι εύκολο να χάσουμε επαφή με τα φαινόμενα που εξετάζουμε. Αυτό που είναι ενδιαφέρον στην οικονομική και που προσδίδει τα χαρακτηριστικά τέχνης στην οικονομική επιστήμη, είναι η επινόηση λογικών απλουστεύσεων που καθιστούν την ανάλυση εύχρηστη χωρίς να παραποιούν σε μεγάλο βαθμό την πραγματικότητα. Σ' αυτό το σημείο ακριβώς η μικροοικονομική και η μακροοικονομική ακολουθούν διαφορετικούς δρόμους.
Η μικροοικονομική προσφέρει λεπτομερή ανάλυση μιας άποψης της οικονομικής συμπεριφοράς χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις αλληλεπιδράσεις με την υπόλοιπη οικονομία, ώστε να κρατήσει την ανάλυση σε απλό επίπεδο.
Η μικροοικονομική ανάλυση
των μισθών των ποδοσφαιριστών δίνει έμφαση στα χαρακτηριστικά των ποδοσφαιριστών και στη δυνατότητα των ποδοσφαιρικών σωματείων να πληρώσουν τους μισθούς αυτούς. Αυτό το επίπεδο ανάλυσης δεν ασχολείται με την αλυσίδα των έμμεσων επιπτώσεων που θα είχε η αύξηση των μισθών των ποδοσφαιριστών ( όπως π.χ. υψηλότερες τιμές πολυτελών κατοικιών που οδηγούν σε άνθηση της κατασκευής πισινών ). Όταν η μικροοικονομική ανάλυση δεν εξετάζει αυτές τις έμμεσα προκαλούμενες επιπτώσεις, ονομάζεται μερική ανάλυση.
Στις περιπτώσεις που οι έμμεσες επιπτώσεις δεν είναι τόσο σημαντικές, οι οικονομολόγοι λογικά μπορούν να επικεντρώσουν τις προσπάθειές τους στη λεπτομερή ανάλυση συγκεκριμένων κλάδων ή δραστηριοτήτων. Στις περιπτώσεις όμως που οι έμμεσες επιπτώσεις είναι πολύ σημαντικές για να τις αγνοήσουμε, θα πρέπει να επιλέξουμε εναλλακτικές μεθόδους ανάλυσης.
Η μακροοικονομική εξετάζει τις αλληλεπιδράσεις στην οικονομία συνολικά. Απλοποιεί σκόπιμα τις επιμέρους αναλυτικές ενότητες προκειμένου να εξασφαλίσει την εύχρηστη ανάλυση των συνολικών αλληλεπιδράσεων της οικονομίας.
.
Κόμβος Κηφισίας με την Αττική οδό
ΘΕΑΘΗΝΑΙ, Θανάσης Σταυράκης – Κυριάκος Μαντούβαλος
Ποταμός 2007
Για παράδειγμα, οι μακροοικονομολόγοι τυπικά δεν ενδιαφέρονται για τη διάκριση των καταναλωτικών αγαθών σε αυτοκίνητα, ποδήλατα, τηλεοράσεις και βίντεο. Τα αντιμετωπίζουν ως ένα καλάθι που το ονομάζουν " καταναλωτικά αγαθά " , επειδή ενδιαφέρονται περισσότερο για την ανάλυση της αλληλεπίδρασης μεταξύ των αγορών καταναλωτικών αγαθών από τα νοικοκυριά και των αποφάσεων των επιχειρήσεων για αγορές μηχανημάτων και κτιρίων.
Επειδή αυτές οι μακροοικονομικές έννοιες
αναφέρονται στην οικονομία ως σύνολο, απασχολούν συχνότερα τα ΜΜΕ απ' ότι οι μικροοικονομικές έννοιες οι οποίες ενδιαφέρουν περισσότερο αυτούς που ανήκουν σε μια συγκεκριμένη ομάδα.
Ας δούμε τώρα τρεις βασικές έννοιες .
Το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν ( ΑΕΠ ) είναι η αξία όλων των αγαθών κι υπηρεσιών που παράγονται στην οικονομία σε μια δεδομένη χρονική περίοδο.
Μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001,
οι άνθρωποι ανησυχούσαν ότι η παγκόσμια οικονομία μπορεί ν' αντιμετώπιζε ύφεση.
Κατά τη διάρκεια μιας ύφεσης, το ΑΕΠ μειώνεται ή μεγεθύνεται με πολύ αργούς ρυθμούς.
Το γενικό επίπεδο τιμών είναι το μέτρο του μέσου επιπέδου τιμών των αγαθών κι υπηρεσιών της οικονομίας.
Δεν υπάρχει λόγος
οι τιμές διαφορετικών αγαθών να κινούνται πάντα με τον ίδιο τρόπο. Το γενικό επίπεδο τιμών μας δείχνει τι συμβαίνει κατά μέσο όρο στις τιμές.
Όταν το επίπεδο τιμών ανεβαίνει, λέμε ότι η οικονομία παρουσιάζει πληθωρισμό.
Το ποσοστό ανεργίας είναι το μέρος του εργατικού δυναμικού που δεν εργάζεται.
Στο εργατικό δυναμικό
περιλαμβάνονται όλα τα άτομα που είναι σε ηλικία εργασίας, τα οποία έχουν ή θέλουν μια δουλειά. Κάποιοι πλούσιοι, τεμπέληδες ή άρρωστοι, αν και είναι σε ηλικία εργασίας, δεν έχουν πρόθεση να εργαστούν. Δεν περιλαμβάνονται συνεπώς στο εργατικό δυναμικό και δεν θα πρέπει να θεωρούνται άνεργοι.
Η κοινωνία δεν επιθυμεί τον πληθωρισμό και την ανεργία.
Στην δεκαετία του ' 70,
οι πετρελαϊκές κρίσεις κι η υπερβάλλουσα δημιουργία χρήματος οδήγησαν σε υψηλό πληθωρισμό. Από τότε ο πληθωρισμός υποχώρησε, η ανεργία όμως αυξήθηκε. Το 2000, τόσο ο πληθωρισμός όσο και η ανεργία είχαν πέσει πάλι σε χαμηλά επίπεδα. Παρ' όλ' αυτά, το 2001 ξεπρόβαλε μια νέα παγκόσμια ύφεση.
Οι μακροοικονομολόγοι προσπαθούν να καταλάβουν τι προκαλεί αυτές τις διακυμάνσεις.
Πηγές στοιχείων : David Begg, Εισαγωγή στην οικονομική, Τόμοι 2, Κριτική 2006 καθώς και τα βιβλία που ήδη αναφέρθηκαν.

Κυριακή 18 Νοεμβρίου 2007

Η αγορά

Ελληνίδα νοικοκυρά στη Βαρβάκειο αγορά
Αθήνα, Μίλητος 2004
Ο ρόλος της αγοράς
Οι αγορές φέρνουν σε επαφή τους αγοραστές με τους πωλητές αγαθών και υπηρεσιών. Σε κάποιες περιπτώσεις, όπως για παράδειγμα στη λαϊκή αγορά της γειτονιάς, η επαφή αυτή μεταξύ πωλητών και αγοραστών είναι άμεση. Σε άλλες περιπτώσεις, όπως στο χρηματιστήριο, οι συναλλαγές γίνονται με ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Δεν χρειάζεται όμως να μπούμε σε τέτοιες λεπτομέρειες. Θα χρησιμοποιήσουμε εδώ ένα γενικό ορισμό αγορών.
Με τη λέξη αγορά περιγράφουμε την διαδικασία με την οποία οι αποφάσεις των νοικοκυριών σχετικά με την κατανάλωση διαφόρων ειδών, οι αποφάσεις των επιχειρήσεων για το τι θα και πως θα παράγουν και οι αποφάσεις των εργατών για το πόσο και για ποιόν θα εργαστούν, συντονίζονται όλες μέσω των μεταβολών των τιμών.
Οι τιμές των αγαθών και των πόρων, όπως η εργασία, τα μηχανήματα, η γη και η ενέργεια, προσαρμόζονται έτσι ώστε οι σπάνιοι διαθέσιμοι πόροι να χρησιμοποιούνται στην παραγωγή των αγαθών κι υπηρεσιών που επιθυμεί και ζητά η κοινωνία.
Αγοράζετε ένα χάμπουργκερ για γεύμα επειδή είναι γρήγορο, άνετο και φθηνό. Μπορεί να προτιμάτε ένα φιλέτο, αλλά αυτό είναι πιο ακριβό. Η τιμή του φιλέτου είναι αρκετά υψηλή ώστε η απάντηση στο ερώτημα " για ποιόν " προορίζεται το φιλέτο να είναι : για κάποιον άλλον...
.
Διαφημιστικό Mc Donald's
Η Mc Donald's κάνει αυτή τη δουλειά επειδή, δεδομένης της τιμής του κρέατος για χάμπουργκερ, του ενοικίου και των μισθών που καταβάλλει, μπορεί να πουλάει χάμπουργκερ με κάποιο κέρδος. Αν τα ενοίκια ήταν υψηλότερα, θα τη συνέφερε ενδεχομένως να πουλάει χάμπουργκερ σε μια φθηνότερη περιοχή ή και να στραφεί σε πολυτελή εστιατόρια για πλούσια στελέχη επιχειρήσεων.
Ο φοιτητής που εργάζεται στο ταμείο επιλέγει αυτή τη μορφή μερικής απασχόλησης για να κερδίσει κάποια χρήματα για τα δίδακτρά του. Αν ο μισθός ήταν πολύ χαμηλός, δεν θ' άξιζε να εργαστεί καθόλου. Αντιθέτως, η εργασία αυτή είναι ανειδίκευτη κι υπάρχουν πολλοί φοιτητές που ενδιαφέρονται για μια τέτοια δουλειά. Επομένως, η Mc Donald's δεν χρειάζεται να προσφέρει πολύ υψηλούς μισθούς.
Οι τιμές καθοδηγούν την απόφασή σας ν' αγοράσετε ένα χάμπουργκερ, την απόφαση της Mc Donald's να πουλάει χάμπουργκερ και την απόφαση του φοιτητή να εργαστεί ως ταμίας. Η κοινωνία κατανέμει τους πόρους - κρέας, κτίρια και εργασία - στην παραγωγή χάμπουργκερ με τον μηχανισμό των τιμών. Αν τα χάμπουργκερ δεν άρεσαν σε κανέναν, τα έσοδα των πωλήσεων δεν θα κάλυπταν το κόστος και η κοινωνία δεν θ' αφιέρωνε πόρους για την παραγωγή χάμπουργκερ.
Αν όμως η γνωστή ασθένεια της σπογγώδους εγκεφαλοπάθειας ( νόσος των τρελών αγελάδων ) πλήξει τα κοπάδια, οι καταναλωτές θ' αρχίσουν ν' αποφεύγουν τα χάμπουργκερ και θα προτιμήσουν τα σάντουιτς με μπέικον. Έτσι, η τιμή του μπέικον, του μαρουλιού και της ντομάτας θ' αυξηθεί. Καθώς η βιομηχανία του φάστ φούντ προσπαθεί να βρει αρκετό χοιρινό, η τιμή του χοιρινού αυξάνεται, αλλά η τιμή του βοδινού μειώνεται. Οι προσαρμογές των τιμών ενθαρρύνουν την κοινωνία να ανακατανείμει τη γη από την εκτροφή βοδιών στην εκτροφή γουρουνιών.
Όταν η βρετανική κρίση του βοδινού, που προκλήθηκε από τη νόσο των τρελών αγελάδων, κλιμακώθηκε, οι τιμές του χοιρινού αυξήθηκαν κατά 25% ενώ οι τιμές του βοδινού μειώθηκαν. Αυτό είναι σημαντικό κίνητρο για ανακατανομή !
.
Μεσάνυχτα 2ας προς 3η Οκτωβρίου 1990. Στο Ράιχσταγκ, έδρα του γερμανικού κοινοβουλίου από καταβολής του, το συγκεντρωμένο πλήθος γιορτάζει την επανένωση της Ανατολικής και της Δυτικής Γερμανίας. Η επιγραφή του κτιρίου ορθά αναφέρει : " Στο γερμανικό λαό ".
Dr. John Stevenson, Η ιστορία της Ευρώπης
Κ. Κωστόπουλος, 2005
Ανεπαρκής ο μαρξισμός για τους υπεύθυνους του κεντρικού προγραμματισμού
Κατά το διάστημα 1989 - 91, το σοβιετικό μπλοκ εγκατέλειψε τον κεντρικό προγραμματισμό της οικονομίας και ξεκίνησε τη μετάβαση σε μια οικονομία της αγοράς. Το σοβιετικό μπλοκ αναπτύχθηκε ραγδαία μέχρι τη δεκαετία του ' 60 κι έπειτα έπεσε σε στασιμότητα. Το τείχος του Βερολίνου έπεσε επειδή το μπλοκ υστέρησε σε σχέση με τις οικονομίες της αγοράς της Δύσης. Οι κυριότερες δυσκολίες που προέκυψαν είναι οι εξής :
Υπερφόρτωση πληροφοριών : Οι υπεύθυνοι κεντρικού προγραμματισμού δεν μπορούσαν να παρακολουθήσουν την οικονομική δραστηριότητα. Τα μηχανήματα σκούριαζαν επειδή δεν ερχόταν κανείς να τα παραλάβει, οι σοδειές σάπιζαν επειδή δεν υπήρχε συντονισμός αποθήκευσης και διανομής.
Ελλιπή κίνητρα : Η απόλυτη εξασφάλιση απασχόλησης υποβάθμιζε τα κίνητρα για εργασία. Οι διευθυντές των εργοστασίων παράγγελναν επίτηδες πρώτες ύλες για να διασφαλιστούν ότι θα πάρουν πρώτες ύλες ξανά την επόμενη χρονιά.
Εφόσον οι υπεύθυνοι κεντρικού προγραμματισμού μπορούσαν να παρακολουθήσουν ευκολότερα την ποσότητα απ' ότι την ποιότητα, οι επιχειρήσεις ανταποκρινόταν στους στόχους παραγωγής ελαττώνοντας την ποιότητα.
Χωρίς περιβαλλοντικά πρότυπα, οι επιχειρήσεις ρύπαιναν το περιβάλλον κατά βούληση. Ο κεντρικός προγραμματισμός οδήγησε σε τρόφιμα χαμηλής ποιότητας και στην καταστροφή του περιβάλλοντος.
Ανεπαρκής ανταγωνισμός : Οι υπεύθυνοι κεντρικού προγραμματισμού πίστευαν ότι το μεγάλο είναι κι όμορφο. Ένα μόνο εργοστάσιο τρακτέρ προμήθευε τους Σοβιετικούς από τη Λετονία μέχρι το Βλαδιβοστόκ. Η μεγάλη αυτή κλίμακα, όμως, στερούσε τη διοίκηση από πληροφορίες για τις ανταγωνιστικές επιχειρήσεις, γεγονός που δυσκόλευε την εκτίμηση της αποτελεσματικότητας.
Η αναποτελεσματικότητα των διευθυντών δεν είχε γι' αυτούς καμιά συνέπεια. Παρομοίως, χωρίς τον εκλογικό ανταγωνισμό, ήταν αδύνατο να διώξει κανείς από την εξουσία κυβερνήσεις που έκαναν οικονομικά λάθη.
.
Σχήμα 1 : Προσανατολισμός των αγορών
Η κεντρικά ελεγχόμενη οικονομία
Πως θα μπορούσαν να κατανέμονται οι παραγωγικοί πόροι αν δεν υπήρχαν αγορές ;
Στην κεντρικά ελεγχόμενη οικονομία η κυβερνητική υπηρεσία προγραμματισμού αποφασίζει τι θα παραχθεί και για ποιόν θα παραχθεί, και με λεπτομερείς οδηγίες ενημερώνονται τα νοικοκυριά, οι επιχειρήσεις και οι εργάτες.
Ο προγραμματισμός αυτός είναι πολύπλοκη υπόθεση. Δεν υπάρχει μια απολύτως κεντρικά ελεγχόμενη οικονομία όπου όλες οι αποφάσεις σχετικά με την κατανομή των πόρων να λαμβάνονται μ' αυτόν τον τρόπο. Σε κάποιες χώρες όμως, όπως η Κίνα, η Κούβα κι οι χώρες του πρώην σοβιετικού μπλοκ, υπήρχε σε μεγάλο βαθμό κεντρικός προγραμματισμός. Το εργοστάσια και η γη ανήκαν στο κράτος κι έπαιρναν τις πιο σημαντικές αποφάσεις για το τι θα πρέπει να καταναλώσουν οι καταναλωτές, πως θα πρέπει να παραχθούν τα αγαθά και πώς πρέπει να εργαστούν οι εργάτες.
Για να γίνει αντιληπτή η τεράστια προσπάθεια που απαιτείται για να επιτευχθεί αυτό, αρκεί να φανταστείτε τι θα έπρεπε να κάνετε για να αποφασίσετε την κατανομή των τροφίμων, της ένδυσης και της στέγασης.
Πώς θ' αποφασίζατε τι θα έπρεπε να πάρει ο καθένας και με ποια διαδικασία θα έπρεπε να παραχθούν αυτά τα αγαθά και οι υπηρεσίες ; Ασφαλώς, οι αποφάσεις αυτές λαμβάνονται καθημερινά στην πόλη την οποία ζείτε, αλλά κυρίως μέσω του μηχανισμού των αγορών και των τιμών.
.
Adam Smith ( 1723 - 1790 )
Το αόρατο χέρι
Οι αγορές που λειτουργούν χωρίς κυβερνητικές παρεμβάσεις ονομάζονται ελεύθερες αγορές.
Τα άτομα στις ελεύθερες αγορές
επιδιώκουν την ικανοποίηση του δικού τους συμφέροντος με τον καλύτερο δυνατό τρόπο χωρίς την καθοδήγηση και τις παρεμβάσεις του κράτους. Η άποψη ότι ένα τέτοιο σύστημα μπορεί να λύσει τα προβλήματα που σχετίζονται με το τι, πώς και για ποιόν θα παραχθεί, είναι ένα από τα πιο παλιά θέματα που απασχολούν την οικονομική από την εποχή του σκοτσέζου οικονομολόγου Άνταμ Σμίθ, του οποίου το βιβλίο " Ο Πλούτος των εθνών " ( 1776 ) παραμένει κλασσικό μέχρι σήμερα.
Σύμφωνα με τον Σμίθ, τα άτομα, επιδιώκοντας το ατομικό τους συμφέρον, οδηγούνται, θα έλεγε κανείς, από ένα " αόρατο χέρι " κι ενεργούν προς το συμφέρον του κοινωνικού συνόλου.
Το αόρατο χέρι εκφράζει την υπόθεση ότι η επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος στις ελεύθερες αγορές μπορεί να κατανείμει τους πόρους μ' έναν τρόπο αποτελεσματικό από πλευράς της κοινωνίας.
Αυτή η αξιοσημείωτη παρατήρηση έχει ερευνηθεί εκτενώς από τους σύγχρονους οικονομολόγους. Σε επόμενα κεφάλαια θα εξετάσουμε λεπτομερώς πότε το αόρατο χέρι λειτουργεί αποτελεσματικά και πότε αναποτελεσματικά. Σ' αυτές τις περιπτώσεις η κρατική παρέμβαση μπορεί να δικαιολογηθεί.
.
Γάλλος φούρναρης
Άνθρωπος, Ο απόλυτος εικονογραφημένος οδηγός
Δομή 2006
Η μικτή οικονομία
Η ελεύθερη αγορά επιτρέπει στα άτομα α επιδιώκουν την ικανοποίηση των συμφερόντων τους χωρίς κρατικούς περιορισμούς. Η κεντρικά ελεγχόμενη οικονομία δεν αφήνει πολλά περιθώρια ελεύθερης οικονομικής δραστηριότητας, αφού οι περισσότερες αποφάσεις λαμβάνονται κεντρικά από την κυβέρνηση. Μεταξύ των δύο αυτών άκρων βρίσκεται η μικτή οικονομία.
Στη μικτή οικονομία το κράτος κι ο ιδιωτικός τομέας συνεργάζονται για την επίλυση των οικονομικών προβλημάτων. Το κράτος επηρεάζει τις αποφάσεις για τη φορολογία, τις μεταβιβαστικές πληρωμές και την παροχή αγαθών κι υπηρεσιών όπως η εθνική άμυνα και η αστυνόμευση. Το κράτος ρυθμίζει επίσης το βαθμό στον οποίο τα άτομα ικανοποιούν τα συμφέροντά τους.
Οι περισσότερες χώρες έχουν μικτές οικονομίες, αλλά κάποιες βρίσκονται πιο κοντά στο πρότυπο της κεντρικά ελεγχόμενης οικονομίας, ενώ άλλες πλησιάζουν περισσότερο προς την οικονομία της ελεύθερης αγοράς. Στο παραπάνω σχήμα , απεικονίζεται αυτή η διαπίστωση. Ακόμη κι η Κούβα αφήνει κάποια περιθώρια επιλογών στους καταναλωτές ως προς τα προϊόντα που αγοράζουν. Αντιθέτως, ακόμη και σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, που ενστερνίζονται ενθουσιωδώς την ελεύθερη αγορά, το κράτος αναπτύσσει σημαντική δραστηριότητα στην παροχή δημόσιων αγαθών κι υπηρεσιών, στην ανακατανομή του εισοδήματος με φορολογία και μεταβιβαστικές πληρωμές καθώς και στη ρύθμιση της λειτουργίας των αγορών.
Πηγές στοιχείων : David Begg, Εισαγωγή στην οικονομική, Τόμοι 2, Κριτική 2006 καθώς και τα βιβλία κι η ιστοσελίδα που ήδη αναφέρθηκαν.

Σάββατο 17 Νοεμβρίου 2007

Σπανιότητα κι ανταγωνιστική χρήση των πόρων

Βιοτεχνία παπουτσιών
Αυτό που θέλουν να μάθουν τα παιδιά
Βλάσσης, 1968
Ας δούμε μια οικονομία με 3 εργάτες, οι οποίοι μπορούν να παράγουν παπούτσια ή ταινίες. Σε κάθε κλάδο, όσο περισσότεροι είναι οι εργάτες, τόσο μεγαλύτερη θα είναι κι η ποσότητα του αντίστοιχου αγαθού που θα παραχθεί.
Όταν μια εισροή ( όπως η εργασία ) μεταβάλλεται αλλά οι άλλες εισροές ( όπως ο εξοπλισμός και η γη ) παραμένουν σταθερές, τότε ισχύει ο νόμος των φθινουσών αποδόσεων.
Ο νόμος των φθινουσών αποδόσεων λεει ότι κάθε επιπλέον εργάτης παράγει λιγότερες μονάδες προϊόντος από τον προηγούμενο που είχε προστεθεί στην παραγωγική διαδικασία.
Πως συμβαίνει αυτό ;
Έχουμε υποθέσει ότι οι εργάτες
στη βιομηχανία παραγωγής ταινιών έχουν στη διάθεσή τους σταθερό αριθμό μηχανών προβολής στο στούντιο.
Ο πρώτος εργάτης χρησιμοποιεί μόνος του όλον αυτό τον εξοπλισμό. Όταν προστίθεται ο δεύτερος εργάτης, οι δύο επιπλέον εργάτες θα πρέπει να χρησιμοποιήσουν μαζί τον εξοπλισμό αυτό. Η πρόσληψη επιπλέον εργατών μειώνει περαιτέρω τον αριθμό των μηχανών ανά εργάτη. Συνεπώς, το προϊόν ανά εργάτη μειώνεται καθώς αυξάνεται η απασχόληση. Το ίδιο συμβαίνει και στη βιοτεχνία παπουτσιών. Κι οι 2 παραγωγικές δραστηριότητες παρουσιάζουν το φαινόμενο των φθινουσών αποδόσεων καθώς αυξάνεται ο αριθμός των απασχολουμένων εργατών.

Βιομηχανία ταινιών
Αυτό που θέλουν να μάθουν τα παιδιά
Βλάσσης, 1968
Αν τώρα κάποιο εργάτες μεταφερθούν από τη μια δραστηριότητα στην άλλη, η οικονομία συνολικά μπορεί να παράγει περισσότερη ποσότητα ενός από τα δύο προϊόντα, με κόστος όμως τη μείωση της παραγωγής του άλλου. Κάθε φορά που ένας εργάτης μετακινείται από τη βιοτεχνία παπουτσιών στη βιομηχανία ταινιών, η μετακίνηση αυτή οδηγεί στη μείωση προϊόντος ανά εργάτη στη βιομηχανία ταινιών ενώ αυξάνει το προϊόν ανά εργάτη στη βιοτεχνία παπουτσιών. Με κάθε μετακίνηση αποκτούμε λιγότερες επιπλέον μονάδες ταινιών και πρέπει να θυσιάζουμε αυξανόμενο αριθμό μονάδων παπουτσιών.
Υπάρχει δηλαδή μια σχέση αντίστροφης αναλογίας μεταξύ παραγωγής παπουτσιών και ταινιών. Αν υποθέσουμε ότι για ν' αποκτήσουμε 9 ταινίες πρέπει να θυσιάσουμε 3 μονάδες παπουτσιών, τότε το κόστος παραγωγής των 9 ταινιών είναι οι 3 μονάδες παπουτσιών. Αυτό το κόστος ονομάζεται κόστος ευκαιρίας.
Το κόστος ευκαιρίας ενός αγαθού μετριέται με την ποσότητα ενός άλλου αγαθού που πρέπει να θυσιαστεί προκειμένου να παραχθεί μια επιπλέον μονάδα του αγαθού αυτού.
Η σπανιότητα των πόρων περιορίζει τις επιλογές της κοινωνίας :
π
ρέπει να επιλέξει τον τρόπο με τον οποίο θα κατανείμει αυτούς τους περιορισμένους πόρους μεταξύ ανταγωνιστικών χρήσεων.
Δεδομένου ότι τα άτομα επιθυμούν τόσο τα παπούτσια όσο και τις ταινίες, η κοινωνία πρέπει να παράγει τα αγαθά αυτά με τρόπο αποτελεσματικό. Μ' αυτόν τον τρόπο αποφασίζει τι θα παραχθεί και πως θα παραχθεί.
Πως αποφασίζει η κοινωνία τι και πόσο θα παράγει ; Την απόφαση αυτή μπορεί να την πάρει η κυβέρνηση. Στις περισσότερες όμως δυτικές οικονομίες, η πιο σημαντική διαδικασία με την οποία προσδιορίζεται τι, πως και για ποιόν παράγονται αγαθά κι υπηρεσίες είναι η λειτουργία των αγορών.
Πηγές στοιχείων : David Begg, Εισαγωγή στην οικονομική, Τόμοι 2, Κριτική 2006 και το βιβλίο που ήδη αναφέρθηκε.

Τετάρτη 14 Νοεμβρίου 2007

Kατανομή εισοδήματος

Εισόδημα
Κατά κεφαλήν ΑΕΕ, μέθοδος του Άτλαντα της παγκόσμιας τράπεζας, 2005
Σκούρο πράσινο :
Χώρες χαμηλού εισοδήματος ( 875 δολ. ή λιγότερο )
Πράσινο : Χώρες χαμηλού μεσαίου εισοδήματος ( 876 - 3.465 δολ. )
Ανοιχτό πράσινο : Χώρες μεσαίου εισοδήματος ( 3.466 - 10.725 δολ. )
Κίτρινο : Χώρες υψηλού εισοδήματος ( 10.726 - δολ. και πάνω )
Γκρι : Δεν υπάρχουν στοιχεία
Σημειωματάριο του πολίτη του κόσμου
Κασταλία 2007
Εσείς και η οικογένειά σας έχετε ένα ετήσιο εισόδημα που σας δίνει την δυνατότητα να απολαμβάνετε διάφορα αγαθά κι υπηρεσίες, να ζείτε σ' ένα συγκεκριμένο μέρος και να έχετε ένα συγκεκριμένο βιοτικό επίπεδο. Το επίπεδο αυτό προσδιορίζεται από αυτά που θεωρείτε αναγκαία αγαθά - τρόφιμα, κατοικία, υγεία, εκπαίδευση - αλλά επίσης και κάτι πέραν αυτών, όπως η αναψυχή. Το εισόδημά σας είναι μικρότερο από το εισόδημα κάποιων γειτόνων σας και μεγαλύτερο από το εισόδημα κάποιων άλλων.
Οι χώρες επίσης έχουν διαφορετικά επίπεδα εισοδήματος. Το εισόδημα μιας χώρας, το εθνικό της εισόδημα, είναι το άθροισμα των εισοδημάτων όλων όσων ζουν στη χώρα αυτή. Το παγκόσμιο εισόδημα είναι το άθροισμα των εισοδημάτων όλων των χωρών ή το άθροισμα των εισοδημάτων όλων των κατοίκων του κόσμου.
Η κατανομή του εισοδήματος ( σε μία χώρα ή στον κόσμο ) μας δείχνει πως μοιράζεται το εισόδημα μεταξύ των διάφορων ομάδων ή ατόμων.
Το 41% περίπου του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε φτωχές χώρες, από τις οποίες οι τρεις μεγαλύτερες είναι η Ινδία, η Κίνα και η Ινδονησία.
Το 44% ζει σε χώρες μεσαίου εισοδήματος, στις οποίες, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνονται η Ταϊλάνδη, η Βραζιλία, το Μεξικό και η Ουγγαρία. Στις πλούσιες βιομηχανικές χώρες, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται οι ΗΠΑ, η Δυτική Ευρώπη, ο Καναδάς κι η Ιαπωνία, αντιστοιχεί το 15% του παγκόσμιου πληθυσμού.
Επίσης, οι φτωχές χώρες αντιστοιχούν στα 2/5 του παγκόσμιου πληθυσμού, αλλά μόνο στο 3% του εισοδήματος. Οι πλούσιες χώρες αντιστοιχούν στο 15% του παγκόσμιου πληθυσμού, αλλά στο 80% του παγκόσμιου εισοδήματος.
Για ποιους παράγει η παγκόσμια οικονομία ;
Ουσιαστικά για το 15% του παγκόσμιου πληθυσμού που ζει στις πλούσιες βιομηχανικές χώρες.
Η απάντηση στο ερώτημα για ποιους παράγονται τα αγαθά κι οι υπηρεσίες εμμέσως απαντά και στο ερώτημα για το τι παράγεται. Η παγκόσμια παραγωγή κατευθύνεται κυρίως προς τα αγαθά και τις υπηρεσίες που καταναλώνονται στις πλούσιες χώρες. Αυτές οι ανισότητες συγκαταλέγονται στα σημεία που θέλουν να τονίσουν οι πολέμιοι του καπιταλισμού.
Γιατί όμως υπάρχουν αυτές οι τεράστιες εισοδηματικές διαφορές ;
Το ζήτημα αυτό σχετίζεται
με το ερώτημα πως παράγονται τα αγαθά. Στις φτωχές χώρες υπάρχουν λίγα μηχανήματα και λίγοι άνθρωποι διαθέτουν επαγγελματική κατάρτιση.
Ένας Αμερικανός εργάτης χρησιμοποιεί σύγχρονα μηχανήματα για μια δουλειά την οποία στην Αφρική διεκπεραιώνουν πολλοί εργάτες, χρησιμοποιώντας, για παράδειγμα, φτυάρια. Οι εργάτες στις φτωχές χώρες είναι λιγότερο παραγωγικοί επειδή εργάζονται κάτω από αντίξοες συνθήκες.
Το εισόδημα κατανέμεται άνισα μέσα σε κάθε χώρα όπως και μεταξύ διαφορετικών χωρών. Στη Βραζιλία το πλουσιότερο 10% των οικογενειών απολαμβάνει το 48% του εθνικού εισοδήματος της χώρας, αλλά στο ΗΒ, στο 10% των πιο πλούσιων οικογενειών αντιστοιχεί μόνο το 27% του εισοδήματος και στη Δανία μόνο το 20%.
Οι διαφορές αυτές, εν μέρει, μπορούν ν' αποδοθούν σε παράγοντες τους οποίους ήδη αναφέραμε. Για παράδειγμα, η δημόσια εκπαίδευση αυξάνει την πρόσβαση στη μόρφωση και την εκπαίδευση. Εντούτοις, όταν εξετάζουμε την κατανομή του εισοδήματος μέσα σε μία χώρα, θα πρέπει να συνυπολογίζουμε δύο πρόσθετους παράγοντες, οι οποίοι δεν παίζουν μεγάλο ρόλο στις παρατηρούμενες κατά κεφαλήν εισοδηματικές διαφορές μεταξύ χωρών.
Πρώτον, τα ατομικά εισοδήματα δεν προέρχονται μόνον από την εργασία αλλά και από την κατοχή περιουσιακών στοιχείων ( γη, κτίρια, μετοχές ), που αποφέρουν πρόσοδο, τόκους και μερίσματα. Σε χώρες όπως η Βραζιλία, η ιδιοκτησία γης και εργοστασίων είναι συγκεντρωμένη στα χέρια μιας μικρής ομάδας, ενώ στη Δανία όχι.
Δεύτερον, οι κοινωνίες μπορούν ν' αποφασίσουν αν θα λάβουν ή όχι μέτρα για ν' αλλάξουν την κατανομή του εισοδήματος. Μια κεντρικά ελεγχόμενη οικονομία στοχεύει σε μια ικανοποιητικού επιπέδου ισότητα στην κατανομή του εισοδήματος και του πλούτου. Σε μια οικονομία αγοράς κι ατομικής ιδιοκτησίας, ο πλούτος και η ισχύς μπορούν να συγκεντρωθούν στα χέρια λίγων. Μεταξύ αυτών των δύο άκρων, η κυβέρνηση μπορεί να επιβάλλει φόρους προκειμένου ν' αλλάξει την κατανομή του εισοδήματος που θα προέκυπτε σε μια οικονομία ατομικής ιδιοκτησίας. Ένας λόγος για τον οποίο η Δανία έχει μια πιο ισομερή κατανομή εισοδήματος από την Βραζιλία, είναι η υψηλή φορολόγηση των μεγάλων εισοδημάτων για τον περιορισμό της αγοραστικής δύναμης των πλουσίων, καθώς κι η επιβολή υψηλών φόρων κληρονομιάς για ν' αποφευχθεί η συγκέντρωση του πλούτου στα χέρια λίγων οικογενειών.
Ο βαθμός ανισομερούς κατανομής του εισοδήματος σε μία χώρα επηρεάζει άμεσα το ερώτημα για ποιους παράγονται τα αγαθά και οι υπηρεσίες, αλλά επίσης καθορίζει και ποια αγαθά παράγονται. Στη Βραζιλία, όπου υπάρχει άνιση κατανομή του εισοδήματος, πολλοί εργάζονται ως υπηρέτες και ιδιωτικοί οδηγοί. Στη Δανία, όπου το εισόδημα κατανέμεται πολύ πιο ισομερώς, ελάχιστοι διαθέτουν υπηρετικό προσωπικό.
Πηγές στοιχείων : David Begg, Εισαγωγή στην οικονομική, Τόμοι 2, Κριτική 2006 και το βιβλίο που ήδη αναφέρθηκε.

Η πετρελαϊκή κρίση

Πηγές ενέργειας και μηχανές
Chris Woodford, Σαβάλλας 2005
Το πετρέλαιο χρησιμοποιείται για τη θέρμανση, τις μεταβολές και τη λειτουργία των μηχανών, αποτελεί δε βασική εισροή για την παραγωγή πετροχημικών και πολλών προϊόντων που χρησιμοποιούνται από τα νοικοκυριά, όπως τα πλαστικά σκεύη και τα ρούχα από πολυέστερ.
Θα εξετάσουμε πρώτα πως η οικονομία παράγει αγαθά κι υπηρεσίες.
Όταν η τιμή του πετρελαίου εκτινάσσεται
, κάθε επιχείρηση προσπαθεί να μειώσει τη χρήση των προϊόντων που έχουν ως βάση το πετρέλαιο. Οι χημικές βιομηχανίες αναπτύσσουν τεχνητά υποκατάστατα του πετρελαίου για να τα χρησιμοποιήσουν ως εισροές. Οι αεροπορικές εταιρείες αναζητούν αεροσκάφη που εξοικονομούν καύσιμα. Ο ηλεκτρισμός παράγεται χρησιμοποιώντας γεννήτριες που λειτουργούν με γκάζι / αέριο. Οι υψηλότερες τιμές πετρελαίου ωθούν την οικονομία στη χρήση μεθόδων παραγωγής που εξαρτώνται λιγότερο από το πετρέλαιο.
Πως όμως η αύξηση της τιμής του πετρελαίου επηρεάζει το τι θα παραχθεί ;
Τα νοικοκυριά στρέφονται στη χρήση κεντρικής θέρμανσης αερίου κι αγοράζουν μικρότερα αυτοκίνητα. Όσοι κατοικούν μακριά από τον τόπο εργασίας τους, μοιράζονται τα αυτοκίνητά τους με τους γείτονές τους ή μετακομίζουν πλησιέστερα στην πόλη όπου εργάζονται. Οι υψηλές τιμές όχι μόνο περιορίζουν την ζήτηση εμπορευμάτων που σχετίζονται με το πετρέλαιο, αλλά και ωθούν τους καταναλωτές να αγοράσουν υποκατάστατα εμπορεύματα. Η υψηλότερη ζήτηση γι' αυτά ανεβάζει τις τιμές τους και τονώνει την παραγωγή τους. Οι κατασκευαστές αυτοκινήτων παράγουν μικρότερα αυτοκίνητα, οι αρχιτέκτονες στρέφονται στην ηλιακή ενέργεια και τα ερευνητικά εργαστήρια αναπτύσσουν εναλλακτικές μεθόδους παραγωγής χημικών.
Η απάντηση στο ερώτημα για ποιόν θα παράγει η κοινωνία είναι καθαρή.
Τα έσοδα του ΟΠΕΚ
από τις πωλήσεις πετρελαίου αυξήθηκαν από 35 δις δολ. το 1973, σε σχεδόν 300 δις δολ. το 1980.
Μεγάλο μέρος της αύξησης των εσόδων αυτών δαπανήθηκε για αγορές προϊόντων που παρήγαγαν οι βιομηχανικές χώρες της Δύσης. Αντιθέτως, οι χώρες που εισήγαγαν πετρέλαιο υποχρεώθηκαν να θυσιάσουν μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής τους για να χρηματοδοτήσουν τις εισαγωγές πετρελαίου. Συνολικά, και σε όρους φυσικών αγαθών, η αύξηση της τιμής του πετρελαίου οδήγησε σε αύξηση της αγοραστικής δύναμης των χωρών του ΟΠΕΚ και σε αντίστοιχη μείωση της αγοραστικής δύναμης των χωρών που εισάγουν πετρέλαιο, όπως η Γερμανία κι η Ιαπωνία.
Το παράδειγμα των πετρελαϊκών κρίσεων
δείχνει πως η κοινωνία κατανέμει περιορισμένους πόρους παραγωγής μεταξύ ανταγωνιστικών χρήσεων. Όταν ο ΟΠΕΚ μείωσε τα επίπεδα παραγωγής, η υψηλότερη τιμή του πετρελαίου αντανακλούσε την μεγαλύτερη σπανιότητά του.
Σπάνιους πόρους ονομάζουμε τους πόρους των οποίων η ζήτηση υπερβαίνει την διαθέσιμη προσφορά όταν η τιμή τους είναι μηδέν.
Πηγή στοιχείων :
David Begg, Εισαγωγή στην οικονομική, Τόμοι 2, Κριτική 2006 και το βιβλίο που ήδη αναφέρθηκε.

Η οικονομική επιστήμη κι η οικονομία

Άνθρωπος
Ο απόλυτος εικονογραφημένος οδηγός, Δομή 2006
Κάθε ομάδα ατόμων αντιμετωπίζει στην καθημερινή της ζωή τρία βασικά προβλήματα : ποια αγαθά κι υπηρεσίες θα παραχθούν, πως θα παραχθούν και για ποιόν θα παραχθούν.
Η οικονομική επιστήμη ερευνά πως αποφασίζει η κοινωνία για το τι, πως και για ποιόν θα παράγει αγαθά κι υπηρεσίες.
Τα αγαθά είναι φυσικά εμπορεύματα, όπως ο σίδηρος και οι φράουλες.
Οι υπηρεσίες είναι δραστηριότητες,
όπως το μασάζ και οι θεατρικές παραστάσεις, που καταναλώνονται ή απολαμβάνονται μόνον κατά τη στιγμή που παράγονται.
Υπογραμμίζοντας τον ρόλο της κοινωνίας, ο ορισμός μας τοποθετεί την οικονομική στις κοινωνικές επιστήμες που μελετούν κι ερμηνεύουν την συμπεριφορά των ατόμων. Αντικείμενο της οικονομικής είναι η συμπεριφορά των ατόμων στην παραγωγή, την ανταλλαγή και τη χρήση των αγαθών κι υπηρεσιών. Το κεντρικό οικονομικό πρόβλήμα της κοινωνίας είναι να βρει τρόπους για να συμβιβάσει τις ουσιαστικά απεριόριστες επιθυμίες των ανθρώπων γι' αγαθά κι υπηρεσίες με την σπανιότητα των διαθέσιμων πόρων ( εργασίας, μηχανημάτων και πρώτων υλών ) με τους οποίους παράγονται αυτά τα αγαθά κι οι υπηρεσίες.
Απαντώντας στα ερωτήματα για το τι, πως και για ποιόν θα παραχθούν τα αγαθά κι οι υπηρεσίες, η οικονομική εξηγεί πως κατανέμονται οι περιορισμένοι πόροι μεταξύ ανταγωνιστικών χρήσεων.
Το μεγαλύτερο μέρος του προϊόντος είναι οι υπηρεσίες
Ποσοστό % του
Εθνικού προϊόντος..... ΗΒ .....ΗΠΑ ....Γαλλία ..... Ιαπωνία
-------------------------------------------------------
Γεωργία ...................2 ........2 .........2 ..............2
Βιομηχανία ..............26 .......28....... 26 .............37
Υπηρεσίες ...............72 .......72....... 72 .............61
-------------------------------------------------------
Πηγή : Παγκόσμια Τράπεζα, World Development Report
Στις ανεπτυγμένες χώρες, η γεωργία αποτελεί το 2%του εθνικού προϊόντος κι η βιομηχανία περίπου το 30%. Το υπόλοιπο αποτελείται από υπηρεσίες, οι οποίες περιλαμβάνουν τις τράπεζες, τις μεταφορές, την ψυχαγωγία, τα μέσα επικοινωνίας, τον τουρισμό και τις δημόσιες υπηρεσίες ( άμυνα, αστυνόμευση, εκπαίδευση, υγεία ).
Οι υπηρεσίες είναι το ταχύτερα αναπτυσσόμενο μέρος του προϊόντος και των εξαγωγών. Η επιτυχημένη εξαγωγή τραπεζικών υπηρεσιών, μόδας και ψυχαγωγίας κάνουν το Ηνωμένο Βασίλειο το δεύτερο μεγαλύτερο εξαγωγέα υπηρεσιών στον κόσμο.
Πηγή στοιχείων : David Begg, Εισαγωγή στην οικονομική Τόμοι 2, Κριτική 2006 και το βιβλίο που ήδη αναφέρθηκε.